تاریخ چاپ در ایران

تاریخ چاپ در ایران به پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. در زمان پادشاهان هخامنشی، برای تائید احکام و فرمان‌های حکومتی از مهرهای سلطنتی استفاده می‌شد. این یکی از دیرینه ترین کاربرد چاپ در مقاله تاریخ چاپ در ایران است.

در اواخر قرن هفتم هجری و در زمان سلطنت پسر اباقاخان مغول، واژه چاپ وارد زبان فارسی شد. بعضی افراد معتقدند که واژه چاپ، تغییریافته شکل قدیمی کلمه « چهاپ » است. این کلمه از واژه مغولی « چاو » برگرفته شده است که به معنی فشردن سطحی روی سطح دیگر است. دستگاهی که برای چاپ پول‌های کاغذی استفاده می‌شد، چاو نام داشت و بسیار ساده بود. این دستگاه بر اساس پرس و حکاکی روی چرم کار می‌کرد و اولین دستگاه چاپ در ایران به شمار می‌رود. در لغت‌نامه دهخدا می‌خوانید که لغت چاپ از ریشه « چهاپ » یا « چهاپه » دوران سانسکریت اقتباس شده است.

نخستین چاپخانه‌ایران، در دوران صفویان شروع به کار کرد. در این چاپخانه که در جلفای اصفهان قرار داشت، کشیش‌های ارمنی، دعا و متون مسیحی خود را چاپ می‌کردند. در دوران حکومت نادرشاه افشار، مطالب به دو زبان لاتین و عربی چاپ می‌شدند. رونق جدی صنعت چاپ در ایران، به دوران قاجار و ولیعهدی عباس میرزای نایب‌السلطنه برمی‌گردد. عباس میرزا به پیشرفت‌های نظامی و سیاسی علاقه زیادی داشت. درنتیجه به اهمیت وجود چاپخانه پی برد. با پیگیری‌های عباس میرزا، چاپخانه‌ای بزرگ در ایران تأسیس شد تا در زمینه نشر روزنامه و کتاب‌های علمی فعالیت کند. این چاپخانه، در سال ۱۲۳۳ به‌ دست‌ آقا زین‌العابدین‌ تبریزی‌ ساخته شد. نخستین چاپخانه‌ای بود که در ایران و به زبان فارسی، کتاب چاپ می‌کرد.

همچنین در اولین کتاب فارسی چاپ‌شده، «فتح‌نامه» نام داشت که توسط میرزا ابوالقاسم قائم‌مقام فراهانی و در سال ۱۲۳۴ چاپ و منتشر شد. بعدازآن، کتاب‌ها در زمینه‌هایی چون تاریخی، دینی، ادبی و اجتماعی چاپ می‌شد.

۷ سال بعد از تأسیس چاپخانه تبریز، فتحعلی شاه میرزا زین‌العابدین را به تهران احضار کرده و او را مأمور تأسیس چاپخانه و چاپ کتاب در تهران کرد.

با تأسیس مدرسه دارالفنون، وضعیت و سیر چاپ در ایران تغییر کرد. نیاز به انتشار کتاب‌های درسی برای شاگردان کوشای این مدرسه، به‌شدت حس می‌شد؛ درنتیجه چاپخانه‌ای برای چاپ کتاب‌ها، منابع درسی دانش آموزان و دیگر آثار استادان دارالفنون تأسیس شد. این چاپخانه کوچک در سال ۱۲۶۸ و با نام « دارالطباعه خاصه علمیه مبارکه دارالفنون‌ تهران‌» شروع به کار کرد.  با مطالعه تاریخ چاپ در ایران بیشتر شیفته ی دانستن این موضوع می شویم.

در دوره ناصرالدین‌شاه، چاپخانه‌ای دولتی تأسیس شد که انواع روزنامه و کتاب را چاپ می‌کرد. بزرگ‌ترین‌ چاپخانه ایران، بعد از تشکیل مجلس اول تأسیس شد و « چاپخانه مجلس‌ شورای‌ ملی‌» نام داشت. در سال ۱۳۲۸، چاپخانه شاهنشاهی شروع به کار کرد.

به‌تدریج، تعداد چاپخانه‌های کشور افزایش یافت. با تأسیس دانشگاه تهران، نیاز به چاپ بیشتر از گذشته حس می‌شد. چاپخانه ارتش‌، چاپخانه بانک‌ ملی‌ ایران‌، چاپخانه دخانیات‌ ایران، چاپخانه اطلاعات‌ و چاپخانه راه‌آهن‌ از جمله چاپخانه‌های ایران در زمان رضاشاه پهلوی بودند.

اولین چاپخانه خصوصی ایران، چاپخانه «تابان» بود که بعد از جنگ جهانی دوم شروع به کار کرد و به دستگاه‌های جدید و خودکار مجهز بود. در سال ۱۳۳۰، با آمدن دستگاه‌های‌ افست‌ رتاتیو و دورنگ‌ و چهار رنگ، تحولی بزرگ در چاپ ایران به وجود آمد. مهم‌ترین چاپخانه‌های ایران در این زمان، چاپخانه‌های افست، روزنامه کیهان و سپهر بودند.

در سال ۱۳۵۷، چاپخانه‌ها، یکی از مهم‌ترین کانون‌ها برای فعالیت بر ضد رژیم پهلوی به شمار می‌رفت. بعد از پیروزی انقلاب، رونق چاپ کتاب‌های درسی و جیبی بیشتر شد. چاپخانه ویژه چاپ‌ اسکناس‌ در ۱۳۶۱ ‌تأسیس‌ شد و از سال ۱۳۶۷ اسکناس‌های ایران در این چاپخانه به چاپ می‌رسید. از سال ۱۳۷۱، روش چاپ رنگی در مطبوعات به کار گرفته شد. نخستین روزنامه رنگی ایران، روزنامه همشهری بود.

همان‌طور که خواندید صنعت چاپ در ایران قدمتی کهن دارد؛ به همین دلیل است که شوراى عالى انقلاب فرهنگى روز ۱۱ شهریور را به‌عنوان روز صنعت چاپ نام‌گذاری کرده است.

منبع: سایت ویکی پدیا